بحران لیبی؛ از مسکو تا برلین، کوشش بین المللی برای سرانجام بحران - مجله عکسها

با آلمان ارزان قیمت از دیدنی ترین کشور اروپایی بازدید کنید و از شهرهای برلین، هانوفرو، فرانکفورت و مونیخ دیدن کنید.

اهمیت فراوان سیاسی، اقتصادی و نظامی لیبی سبب گشته تا با شروع موج جدید ناآرامی ها کوشش های بین المللی نیز برای سرانجام دادن به بحران این کشور، برقراری آتش بس، خلع سلاح شبه نظامیان و در نهایت برگزاری انتخابات و تشکیل یک دولت مورد توافق هر دو سوی درگیر شروع گردد.

تازه ترین دور از این کوشش ها هفته گذشته در مسکو و این هفته در برلین جریان داشت. نشست مسکو که به ابتکار روسیه و ترکیه که هر کدام از یک طرف درگیر در لیبی پشتیبانی می نمایند برگزار گردید، نتوانست به جز برقراری آتش بسی شنماینده به دستاورد مهم تری دست یابد. در واقع ژنرال حفتر و هم پیمانانش با توجه به در اختیار داشتن سه چهارم خاک لیبی چندان تمایلی به تقسیم قدرت با نخست وزیر دولت وفاق ملی، فائز السراج، ندارند. خودداری حفتر از امضای توافقنامه در مسکو را هم باید بیشتر از این باب تحلیل کرد.

نشست برلین هم که با حضور تقریباً تمامی طرف های داخلی و خارجی درگیر در لیبی برگزار گردید نتوانست به توفیق چندانی دست یابد. فائز السراج، رئیس دولت مورد تأیید جامعه بین الملل در طرابلس و خلیفه حفتر که کنترل شرق این کشور را در دست دارد، به برلین دعوت شده بودند تا با حضور مقامات بلند پایه ای از کشورهای آمریکا، بریتانیا، روسیه، فرانسه، چین، ایتالیا، ترکیه، مصر، امارات متحده عربی، الجزایر و کنگو در جریان این کنفرانس بین المللی اختلافات موجود را حل و فصل نمایند. تنها رهاورد این نشست هم این بود که شرکت نمایندگان در آن بر تقویت تحریم تسلیحاتی لیبی و همچنین پشتیبانی از آتش بس شنماینده در این کشور تاکید کردند.

جدای از نتایج کم و بیش یکسان این نشست ها آنچه اهمیت دارد آنالیز این نکته است که هر کدام از طرف های درگیر در لیبی چه نگرانی ها و اهدافی درباره این کشور داشته و چه آینده ای را برای آن در ذهن دارند. در ادامه به واکاوی این اهداف خواهیم پرداخت.

ترکیه و قطر؛ همیشه پای اخوانی ها در میان است!

دیگر بر همگان روشن است که ترکیه و قطر همیشه پشتیبان اندیشه های اخوانی در منطقه غرب آسیا بوده و از سوریه تا مصر و از تونس تا لیبی هر جا ردی از اخوانی ها باشد باید چشم به راه حضور این دو کشور نیز باشیم. در یک تقسیم وظایف نانوشته تأمین اقتصادی طرح های سیاسی و نظامی بر عهده قطر نهاده شده و چانه زنی های دیپلماتیک و اقدامات میدانی و نظامی وظیفه ترکیه است، نقشی که کاملاً با محدودیت های شیوخ قطری و بلند پروازی های سلطان مآبانه اردوغان همساز است.

در چنین شرایطی ترکیه طبق توافقنامه امنیتی با دولت طرابلس اقدام به گسیل نیروهای نظامی اش- که البته بیشترشان شبه نظامیان سوری تحت امر آنکارا هستند- به لیبی نموده است. البته توجه ویژه رهبران ترکیه به لیبی تنها در نوستالژی های خلافت گونه و ایدئولوژی اخوانی خلاصه نمی گردد بلکه هدف اصلی تأمین منافع آنکارا در زمینه میدان های پهناور گازی در شرق مدیترانه و همچنین حضور در کشوری است که بزرگترین و با کیفیت ترین منابع انرژی را در آفریقا داراست.

ترکیه و قطر با پشتیبانی از دولت فائز السراج با یک تیر دو نشان می زنند هم می توانند شکست هایشان را در سوریه و مصر جبران نمایند و هم منافع اقتصادی و امنیتی بلند مدت تری را به دست آورند به ویژه دوحه قادر خواهد بود به میانجگری آنکارا، ریاض را هم یک گام به عقب براند.

مصر، عربستان و امارات؛ هراسان از آینده

رهبران قاهره به عنوان همسایه شرقی لیبی به شدت نگران گسترش ناامنی ها و درگیری های این کشور به مصر هستند. همچنین حضور ترکیه پشتیبان اخوان المسلمین در همسایگی مصر به هیچ روی در راستای منافع ملی قاهره نخواهد بود. از دیگر سو مصر به شدت مخالف اهداف ترکیه در خصوص منابع انرژی شرق مدیترانه است.

امارات متحده ی عربی و عربستان سعودی هم به درجات مختلف نگرانی های مشترکی درباره سرنوشت و آینده لیبی دارند. آنها علاوه بر هراس از پیروزی اخوانی ها در لیبی به طور کلی هم با نقش آفرینی ترکیه در تحولات کشورهای عربی که یادآور دوران تسلط عثمانی ها بر خاورمیانه عربی است همسو نیستند.

اتحادیه اروپایی؛ همیشه نگران از پناهجویان

درباره شیوه نگاه و نگرانی های اروپا به بحران لیبی می توان به دو سطح توجه کرد. سطح نخست، نگرانی عمومی حاکم بر اندیشه آنان نسبت به شکل گیری موج جدید حرکت پناهجویان به این قاره و پیامدها و مسائل خاص آن است. در سطح دوم باید به نگرانی های امنیتی و به ویژه مرتبط با انرژی دو کشور فرانسه و ایتالیا توجه کرد. دو شرکت بزرگ نفتی توتال و اِنی منافع سرشاری در میدان های نفتی و گازی لیبی دارند و سرنوشت سیاسی این کشور اهمیت بسزایی برای رهبران پاریس و رم دارد.

شاید در نگاه اول کم رنگ ترین نقش در لیبی از آن ایالات متحده باشد. با وجود آنکه حمله به سفارت آمریکا در بنغازی و کشته شدن سفیر این کشور چنان شوکی به واشنگتن وارد آورد که سبب فاصله دریافت این کشور از تحولات لیبی شد اما به نظر می رسد حضور روسیه و حمایت مسکو از نیروهای حفتر که پیروزی آنها در آینده لیبی چندان دور از دسترس نیست، ایالات متحده را به اقدام واداشته و کاخ سفید برای کاستن از نفوذ روسیه به پشتیبانی از دولت وفاق ملی می پردازد.

از سوی دیگر هم اروپا و هم آمریکا تمایل ندارند که کنترل اوضاع در لیبی مانند سوریه در دست روسیه و ترکیه بیفتد. در حقیقت همانطور که غربی ها نتوانستند سناریوی لیبی را در سوریه پیاده نمایند نمی خواهند اجازه دهند که سناریوی سوریه در لیبی اجرا شده و تبدیل به یک الگو گردد.

روسیه و ترکیه؛ چهره ژانوسی سیاست

آنچه از سوی روسیه و ترکیه در لیبی دنبال می گردد شباهت فراوانی به رقابت همراه با همکاری این دو کشور در بحران سوریه دارد. شیوه بازیگری پوتین و اردوغان به گونه ای است که ضمن پیگیری منافع خود نسبت به ملاحظات طرف مقابل هم توجه و نرمش نشان می دهند.

نباید از یاد برد که معمر قذافی روزگاری از هم پیمانان روسیه به شمار می آمد و با سقوط حکومت وی و حضور ائتلاف کشورهای غربی در لیبی آسیبی حیثیتی هم به مسکو وارد شد، بنابراین کوشش کنونی روس ها برای احیای نفوذ خود در لیبی کاملاً قابل درک است.

در چنین شرایطی است که با وجود هواداری مسکو و آنکارا از دو طرف در حال جنگ، منافع مشترک از جمله همکاری های مرتبط با حوزه انرژی، خرید سامانه پدافند هوایی اس 400، نگرانی های امنیتی در شمال آفریقا و بازی با کارت لیبی در برابر اروپا و آمریکا، آنها را به همکاری و توافق رهنمون می سازد.

با توجه به نکاتی که در بالا بدان ها اشاره شد و به ویژه تعداد زیاد بازیگران دخیل و منافع گاه کاملاً متضاد آنها درباره آینده و سرنوشت سیاسی و اقتصادی لیبی، به نظر می رسد دست بالا در بحران لیبی علی رغم اختلافات روسیه و ترکیه در اختیار این دو کشور است و اگر اتفاق پیش بینی نشده ای رخ ندهد اوضاع در لیبی بر وفق مراد پوتین و اردوغان پیش خواهد رفت.