تهران قدیمی تر از آنچه می پنداریم - مجله عکسها

به گزارش خبرنگاران، روزنامه ایران نوشت: ایران کشوری باستانی با تاریخی کهن و مملو از آثار باستانی و تاریخی است. تفکر غالب این بود که برای بازدید از آثار باستانی و تاریخی، علاقه مندان بایستی شهرها را ترک نموده و به گوشه های دورافتاده ایران سفر نمایند، اما چندی است که در رویدادی میمون و مبارک شهرهای ایران نیز گذشتۀ باستانی و تاریخی خود را به روی ما گشوده و به معرض نمایش گذاشته اند. البته بر آگاهان پوشیده نبود که حتی بسیاری از شهرهای ایران نیز سابقه ای بس دیرینه دارند که نمادهای شاخص آنها کماکان برپا هستند و توجه پژوهشگران را به خود جلب می نمایند، اما متأسفانه مدرنگرایی لجام گسیختۀ عصر ما بخش عمده ای از آثار باستانی شهرهای ایران را یا پوشانده یا تخریب نموده است.

سوای شهرهای بس باستانی، چون شوش، که سابقۀ زندگی مردم در آن به بیش از شش هزار سال می رسد، شهرهایی چون اصفهان، شیراز، تبریز، کرمان و ... در پی عملیات غیرکارشناسی و سودجویانۀ به اصطلاح بازپیرایی بافت فرسودۀ شهری بخش قابل توجهی از میراث باستانی و تاریخی و از این رهگذر هویت تاریخی، خود را برای همواره از دست دادند. تهران، پایتخت امروزی کشورمان، که در میان شهرهای کهن ایران کودکی نوباوه محسوب می شد و مرکزیت آن را از ابتدای دورۀ قاجار و بنیان آن را به دورۀ صفوی نسبت می دادند، اخیراً با دو کشف باستان شناختی همگان را شگفت زده کرد: اول کشف جسدی متعلق به دورۀ مس سنگی در حوالی خیابان مولوی در سال 1394 که اکنون با عنوان بانوی هفت هزارساله در موزۀ ملّی ایران آرمیده است و دوم کشف اخیر آثار و بقایایی در بازار حضرتی در همان حوالی خیابان مولوی که عجالتاً به دورۀ تیموری نسبت داده شده است. این دو کشف برای باستان شناسان سرنخ هایی هستند گرانبها که می گویند در حوالی خیابان مولوی خبرهایی هست و احتیاج به کنکاش باستان شناسان دارد. دو، دیگر اینکه به مدارک تاریخی ذهنیت گرایانه اعتماد چندانی نیست، بلکه مدارک باستان شناسی را باید جُست و یافت که تصویری عینیت گرایانه در معرض دید ما می نهد. اینک به عینیت و براساس مدارک متقن باستان شناختی می دانیم که تهران قدیمی تر از آن است که منابع تاریخی به ما می گفتند. چقدر قدیمی تر و با چه ماهیتی؟ پرسش اساسی است که برنامه ای جامع و فراگیر را در زمینۀ باستان شناسی شهری در تهران می طلبد. باستان شناسی شهری (Urban Archaeology) از شاخه های نسبتاً جدید باستان شناسی است که کارشناسان آن در مغرب زمین سال ها است با برآورد و کاوش در بافت های شهری به اطلاعات پرارزشی در زمینۀ قدمت شهرهای اروپایی و امریکایی پی برده اند؛ از کشف و کاوش مهرابه ای میترایی از زمان رومیان (مربوط به سدۀ سوم میلادی) در قلب لندن به سال 1954 میلادی تا کشف و کاوش نمایشخانۀ گل سرخ (مربوط به اواخر سدۀ شانزدهم میلادی) به سال 1989در محلۀ ایست اند لندن که بسیاری از نمایش های ویلیام شکسپیر، اول بار در آن به روی صحنه رفته اند. از 1976 تا 1981 نیز از رهگذر کاوش های باستان شناختی معین شد که شهر یورک در مرکز انگلستان روی اطراق گاه وایکینگها (مربوط به سدۀ دهم میلادی) احداث شده است. اینکه بخش قدیمی شهر پاریس (همان محلۀ مولوی آنان) روی یکی از بزرگترین گورستان های دنیا مربوط به سده های شانزدهم تا نوزدهم میلادی بنا شده هیچ گاه بر کسی پوشیده نبود، اما پس از پژوهش های باستان شناختی در دهه های 1970 تا 1990 بود که به سال 2013 این محوطۀ باستانی به روی عموم گشوده شد و اینک یکی از چهارده موزۀ بزرگ پاریس است و پس از لوور بیشترین بازدیدنماینده را به خود جلب می نماید. در ارض جدید، در قلب شهر نیویورک، در پایین دست منهتن - که به دلیل قرارگیری در قلب اداری، مالی نیویورک زمین قیمتی سرسام آور دارد - به سال 1992 باستان شناسان پیروز به کشف گورستانی متعلق به بردگان سیاهپوست مربوط به سده های هفدهم و هجدهم میلادی شدند که پس از کاوش های باستان شناختی و پژوهش های انسان شناختی، به سال 1993 ثبت آثار ملّی امریکا و به سال 2006 در محل آن یادمانی بنا کردند تا هرگاه آب ها از آسیاب افتاد سودجویان سراسیمه در آن به ساخت و ساز مشغول شوند. در مکزیکوسیتی، پایتخت مکزیک، به سال 1976 کارگران ادارۀ برق حین حفاری در یکی از میادین اصلی شهر به لوحی سنگی برخوردند. باستان شناسان به محل فراخوانده شدند و طی فعالیت های گسترده ای از 1976 تا 1982 که بخش وسیعی از محلات اطراف محل کشف طی آن تملک و کاوش شدند، باستان شناسان پیروز شدند بخش بزرگی از معبد بزرگ آزتکها، آخرین حکومت فرامنطقه ای امریکای مرکزی پیش از ورود اسپانیایی ها را که قدمت آن به سدۀ شانزدهم میلادی باز می گشت کاوش و آزاد نمایند. این معبد عظیم به سال 1987 ثبت فهرست آثار دنیای یونسکو شد و هر ساله میلیون ها نفر از آن بازدید می نمایند. خلاصۀ کلام اینکه ما ایرانیان به میراث باستانی خود، چه درون شهرها و چه برون آنها کم توجه هستیم. بخصوص در شهرها، به دلیل سودجویی لجام گسیختۀ زمانۀ ما، بی محابا آثار باستانی را نابود و بر بقایای آنها آپارتمان و پاساژ می سازیم. ضرورت برنامۀ ریزی جامع در زمینۀ باستان شناسی شهری در ایران تنها راه اصولی کشف، احیا و نگاهداری آثار تاریخی ایران است. بر سازمان میراث فرهنگی، در مقام پاسدار و متولی آثار باستانی کشور واجب است که در وظیفۀ خود جدیت و توجه بیشتری به خرج دهد. بر پژوهشکدۀ باستان شناسی نیز ضروری است که با تشکیل سریع کارگروهی در زمینۀ باستان شناسی شهری، پیش از آن که کشفیات اتفاقی آثاری را هویدا سازد، بر شناسایی و پاسداشت آثار باستانی مدفون زیر شهرهای ایران همت گمارد. شهرهایی چون کرمان و شیراز و اصفهان که به دلیل اهمال ما بیشتر آثار باستانی خود را از دست دادند، حداقل کوشش کنیم تا آثار باستانی باقی ماندۀ شهری، بخصوص پایتخت نوباوه مان را برای آیندگان حفظ کنیم.