ابرهزینه بودجه خانوار - مجله عکسها

به گزارش جهانی اقتصاد، این سهم در ابتدای دهه 90 برابر 34 درصد و در میانه دهه 90 یعنی در سال 96 برابر 33 درصد بوده است. رسیدن سهم هزینه تامین مسکن (اجاره بها) در سبد هزینه ای خانوارها به 43 درصد از کل هزینه های خانوار، نشان دهنده افزایش بی سابقه اجاره بهاست. این سهم نه تنها در دهه اخیر بی سابقه بوده است بلکه در یک ونیم دهه اخیر نیز بالاترین سهم هزینه تامین مسکن در سبد هزینه ای خانوارهای شهری محسوب می گردد. آمار تازه منتشر شده از سوی مرکز آمار ایران، نشان می دهد هزینه تامین مسکن برای خانوارهای اجاره نشین در شهرهای کشور نسبت به ابتدای دهه 90 ونیمه دهه 80 تبدیل به ابرهزینه شده است. در سال 84 سهم هزینه تامین مسکن (اجاره بها) در سبد هزینه ای خانوارها برابر 28 درصد بود. این سهم در سال 90 به 33 درصد و در سال 95 به 34 درصد رسید. در سال 99 اما این اندازه به 43 درصد افزایش یافت. این موضوع نشان می دهد سهم هزینه مسکن(اجاره بها) در سبد هزینه ای خانوارهای شهری در انتهای دهه 90 نسبت به ابتدای این دهه، معادل 3/ 1 برابر شده و در مقایسه با نیمه دهه 80 نیز 5/ 1 برابر شده است. نسبت هزینه خالص مسکن به کل هزینه های خانوار(نسبت اجاره بها به سایر هزینه های خانوارهای شهری)، بعلاوه در سال 97 به 52/ 35 درصد، در سال 98 به 82/ 39 درصد و در سال 99 به 43 درصد افزایش یافت. آنالیز ها نشان می دهد در کشورهای جهان این سهم معادل 30 درصد است.

از تهران چه خبر؟

در تهران نیز آمارها نشان دهنده رشد بی سابقه هزینه اجاره نشینی و سهم هزینه تامین مسکن در سبد هزینه ای خانوار است. تازه ترین آمار رسمی منتشر شده از سوی مرکز آمار ایران نشان می دهد میانگین اجاره بهای مسکن در شهر تهران بهار امسال در مقایسه با بهار سال گذشته 51 درصد افزایش یافته است. میانگین اجاره بهای هر مترمربع واحد مسکونی در شهر تهران در بهار امسال، به 84 هزار تومان افزایش یافت. این در حالی است که در منطقه ها شهری کشور، میانگین اجاره بهای مسکن در همه ماه های سپری شده از سال 1400 تا به امروز به طور میانه 50 درصد رشد نموده است. این ارقام نشان دهنده تورم شدید در بازار اجاره تهران و سایر شهرهای کشور در مقطع زمانی حاضر است. اجاره بها هم اکنون به بزرگ ترین مکنده بودجه خانوارها تبدیل شده است. اما سوال و نکته مهم مربوط به این موضوع است که چرا هزینه اجاره نشینی در شهرها و در سبد هزینه خانوارهای شهری به ابرهزینه تبدیل شده است؟

در پاسخ به این پرسش سه دلیل مهم قابل شناسایی است. در واقع می توان گفت بنا بر سه دلیل مهم سهم اجاره بها در سبد هزینه ای خانوارهای شهری به ابرهزینه تبدیل شده است و بخش زیادی از عایدی خانوارهای شهری را می مکد. اولین دلیل به رشد بیشتر هزینه خانوار در مقایسه با رشد عایدی خانوارها مربوط می گردد. در واقع در سال های اخیر تورم عمومی از اندازه رشد عایدی خانوارها سبقت گرفته است که این موضوع به معنای کاهش عایدی واقعی خانوارها نیز هست.

آنالیز های جهانی اقتصاد براساس آمارهای رسمی نشان می دهد، تورم عمومی در سال گذشته 37 درصد بوده است. در سال 98 نیز این اندازه(تورم عمومی) 34 درصد بود. این در حالی است که اولا عایدی خانوارها طی دو سال اخیر به این اندازه افزایش پیدا نکرد و از آن مهم تر، هزینه های ضروری زندگی از جمله هزینه تامین اقلام خوراکی و مسکن خیلی بیشتر از نرخ تورم عمومی، رشد کرد.دلیل دوم به فشار غیرمستقیم جهش قیمت مسکن به اجاره بها مربوط می گردد. از آنجا که همیشه بخشی از رشد اجاره بهای مسکن تابع رشد قیمت مسکن است، جهش قیمت مسکن در شهرهای کشور که از سال 97 شروع شد به تدریج به بازار اجاره نیز سرایت کرد و سطح اجاره بها نیز در پی جهش قیمت مسکن تحت تاثیر قرار گرفته و به شدت افزایش یافت. دلیل سوم رشد مالی نزدیک به صفر در دهه 90 است که سطح رفاه و مصرف خانوارهای ایرانی را کاهش داده است.

سه آسیب افزایش اجاره بها

افزایش سهم هزینه تامین مسکن (اجاره بها) در سبد هزینه خانوارها دست کم سه آسیب مهم را به زندگی خانوارهای شهری وارد نموده است. اولین آسیب مربوط به کاهش کیفیت زندگی خانوارهای ساکن در شهرها به دلیل افزایش سهم هزینه تامین مسکن است. تبدیل هزینه مسکن به ابرهزینه در سبد هزینه خانوارها در سال گذشته اثرمنفی بر کیفیت زندگی خانوارها داشته است. کیفیت زندگی خانوارها از جنبه های مختلف تحت تاثیر قرار گرفته و کاهش یافته است چرا که در نتیجه افزایش اجاره بها، بسیاری از خانوارها از دسترسی به مسکن ملکی محروم مانده و بسیاری دیگر ناچار به اجاره نشینی در واحدهای با مساحت کمتر، عمربنای بیشتر و واقع در منطقه ها ضعیف تر شده اند.

آسیب دوم مربوط به کاهش مصرف کالری خانوارها در پی افزایش سهم هزینه تامین مسکن در سبد هزینه ای خانوارهاست. هزینه های واقعی خانوارهای شهری در انتهای دهه 90 در مقایسه با ابتدای این دهه 20 درصد کاهش یافته است. در کل خانوارها در پی افزایش سهم اجاره بها در سبد هزینه ای خانوارها، ناچار به کاهش سهم هزینه تامین کالری، سرگرمی، بهداشت و فرهنگ شده اند. در این دهه به طور میانه مصرف گوشت در میان خانوارهای شهری 50 درصد و مصرف لبنیات 35 درصد کاهش یافته است که علاوه بر افزایش شدید قیمت این محصولات، افزایش سهم هزینه تامین مسکن در سبد هزینه ای خانوارها نیز یک دلیل مهم برای این موضوع است.

کاهش محسوس سطح رفاه خانوارها نیز سومین آسیبی است که از ناحیه افزایش سهم اجاره بها در سبد هزینه ای خانوارها، اتفاق افتاده و زندگی خانوارهای شهری را تحت تاثیر قرار داده است. تورم اجاره مسکن در کشور در حالی در سال گذشته به طور میانگین به 42 درصد رسید که این اندازه هم اکنون شدیدتر شده است و در سال 1400 به طور میانه معادل 50 درصد به ثبت رسیده است که این موضوع نشان دهنده وخامت بیشتر اوضاع خانوارها از ناحیه رشد اجاره بهای مسکن، در امسال نسبت به سال 99 و همه سال های گذشته است.

این در حالی است که یافته ها نشان می دهد در تهران یک رویداد منفی دیگر هم در بازار اجاره اتفاق افتاده است؛ مبنی بر اینکه وام اجاره مسکن که براساس مصوبه کرونا به مستاجرها پرداخت می گردد تبدیل به بهانه ای شده برای آنکه موجرها دست کم به همان اندازه رقم اجاره بها را افزایش دهند. این در حالی است که آنالیز ها نشان می دهد ضوابط و شرایط دریافت این وام به قدری سخت است که وام اجاره فقط به کارمندان دولت تعلق می گیرد. بانک ها برای پرداخت وام اجاره تنها ضامن دولتی طلب می نمایند. اما برداشت موجران در بازار اجاره این است که همه مستاجرها وام به دست وارد بازار شده اند بنابراین دست کم به همان اندازه باید رقم اجاره بها افزایش یابد.