رمضان در باغ حاج حسن توپ در می کردند - مجله عکسها

رودی که از چشمه ای با همین نام از سر چهارراه آذربایجان نشئت می گرفت و سپس با گذر از قنات فرمانفرما در کوچه فرمانفرما امروزی راهی خیابان های سلسبیل و کمیل می شد. در واقع همین رود، سر منشأ آبادی و زندگی در دل زمین های خاکی و شکل گیری زنجیره انسانی محله سلسبیل شد. با همین چند سطر، سفری کردیم به روزگار جوانی و شکل گیری خیابان رودکی امروزی که هنوز میان قدیمی ها و اهل محل به یاد چشمه سبیل که به سلسبیل معروف است. در این گزارش همراه می شویم با خاطرات حسن توانا 79 ساله از اهالی قدیم محله سلسبیل تا از تاریخچه شکل گیری این خیابان و بعضی مکان های از یاد رفته یادی کنیم.

نسیم خنک بهاری با شاخ و برگ درختان کنار پیاده و خیابان سلسبیل تاب بازی می نماید. به گفته قدیمی های محل، سلسبیل نام چشمه ای است در بهشت و به علت وجود رودخانه ای که در این محله جاری بوده نام این محله به سلسبیل معروف شده و بعدها به رودکی تغییر نام داده است. سر چشمه رود چشمه سلسبیل، از سر چهارراه آذربایجان، قنات فرمانفرما بود. این قنات در کوچه فرمانفرمای امروزی در خیابان آذربایجان حد فاصل خیابان قصرالدشت تا آزادی واقع شده و مکان فعلی قنات تبدیل به مدرسه شده است. این رود بعد از پیمودن راهی نسبتاً طولانی از قنات فرمانفرما راهی خیابان سلسبیل می شد و در خاتمه تا کانون سلمان فارسی امروزی در خیابان کمیل، که قدیم ترها یخچالی برای تأمین یخ های مورد احتیاج محله بود، به محله بریانک سرریز می شد. نام این خیابان هم بر گرفته از همین رود است. حسن توانا از موسپیدان خیابان سلسبیل با اشاره به این داستان، ما را به قدم زدن در خیابان خاکی سلسبیل دعوت می نماید. روزگاری که تنها راستا آسفالتی تا خیابان مرتضوی بود و تا چشم کار می کرد به جای این همه مغازه رنگارنگ، پر بود از طحاف ها و چرخی های دوره گرد که مایحتاج اولیه مردم را می فروختند.

• درمانگاهی که انبار خیار شور بود

در خیابان رودکی تا دلتان بخواهد ساختمان های قدیمی و نوستالژی های دیدنی و مکان های جالب و دیدنی فراوان است. نرسیده به تقاطع خیابان مرتضوی جنب قهوه خانه وطن یک ساختمان قدیمی با نمای آجری وجود دارد که در سر در ورودی آن بیش از نیم قرن است تابلوی، سفید رنگ درمانگاه سلسبیل جا خوش نموده و به گفته آقای توانا یا عمو حسن زمانی این ساختمان انبار خیار شور محله بوده است. او در این باره شرح می دهد: بنای درمانگاه تا حد فاصل سال های 1336 و 1337 انبار خیار شور بود. محل تهیه و پخش عمده فروش خیار شور برای کاسبان خیابان سلسبیل و سایر محله ها محسوب می شد. پس از مدتی شخصی به نام حاج قربان زمین انبار خیار شور را خرید و یک درمانگاه ساخت. حاج قربان مرد دست به خیری بود و در کرج نیز یک درمانگاه ساخته بود. حاج قربان طبقه اول این بنا را درمانگاه کرد و 8 واحد مسکونی هم بر روی آن ساخت و به دکتر آزاد واگذار کرد.

• گاراژی که بازار میوه وتره بار شد

از درمانگاه که گذر می کنیم، به بازار میوه و تره بار شیک و امروزی خیابان رودکی می رسیم جایی که تا چند سال پیش گاراژ تعمیر ماشین بود و کمی در سال های پیش تر محل استراحتگاه راننده های اتوبوس خط 15 بود. عمو حسن دستی به گرد وغبار خاطراتش می کشد و از حال و هوای گاراژ قدیمی یادی می نماید: زمین بازار میوه و تره بار یک زمین خاکی و متعلق به مرحوم عبدالله حق رسان بود. این گاراژ پشت قهوه خانه ما بود و یک در مغازه به سمت این گاراژ باز می شد.

خدا رحمت کند این همسایه قدیمی ما را، زمین های خاکی را خرید و به چند باب مغازه و گاراژ تبدیل کرد و نامش را گاراژ غرب تهران گذاشت. خیابان رودکی سر خط اتوبوس های خط 15 بود. از تقاطع مرتضوی، روبه روی نانوایی سنگکی اتوبوس ها با 10 شاهی مسافران را تا میدان توپخانه می بردند. خدا رحمت کند در میان شاگرد شوفرها، پهلوان عبدالحسین شاگرد از بچه های زبروزرنگی بود. مرحوم عمویم نیز در این خط کار می کرد. به گفته آقای توانا، داخل گاراژ آقای حق رسان، یک آلاچیق کوچک برای استراحت شوفرها بود که تا پر شدن ماشین در همین آلاچیق برای برطرف خستگی یک چای قند پهلوی دیشلمه نوش جان می کردند، بعدها آقای خسرویان که کارش آهنگری بود این گاراژ را خرید و چندتا صنف زیر مجموعه مکانیکی نیز مانند صافکاری و نقاشی به آن افزود. اما دست آخر بخشی از این گاراژ تبدیل به بازار میوه و تره بار شد.

• توپ های باغ حاج حسین

قدیما که هنوز خبری از رسانه های ارتباط جمعی مختلف و استفاده از آنها چندان در میان مردم رایج نبود، برای اطلاع رسانی هر خبر مهم میان مردم، توپ در می کردند. این توپ نشانه اتفاق های زیادی بود. معمولاً این رسم در لحظه سال نو و اطلاع رسانی از زمان سحر و افطار در ماه های مبارک رمضان، از کارهای رایج بود. عمو حسن محله سلسبیل با اشاره به این موضوع از توپ در کردن های باغ حاج حسن در خیابان کمیل تعریف می نماید: قدیم ها برای خبر کردن مردم به وقت سحر و افطار، معمولاً در سربازخانه ها توپ در می کردند. در محله سلسبیل این توپ درباغ مرحوم حاج حسین در می شد. خیابان کمیل در میان مردم شهر تهران به باغ های اناری اش مشهور بود. حاج حسین، در سه راه سلسبیل، یک باغ بزرگ اناری داشت که مردم همواره در ماه رمضان ها گوش به زنگ صدای توپ این باغ بودند.